Thuốc corticoid hay còn gọi là thuốc glucocorticoid, thuốc chống viêm Steroid là một nhóm thuốc có hoạt tính của hormon Steroid tiết ra từ vỏ thượng thận. Đây là nhóm thuốc rất quan trọng trong y học, các tác dụng chính được ứng dụng gồm có: chống viêm, chống dị ứng và ức chế miễn dịch. Tuy nhiên thuốc Corticoid cũng là con dao hai lưỡi, lạm dụng hoặc sử dụng không đúng nguyên tắc sẽ gây ra nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng.
 |
| Thuốc Corticoid thực sự là con dao hai lưỡi vì nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng |
1. Các thuốc Corticoid phổ biến nhất hiện nay
Hiện nay có nhiều thuốc Corticoid được phát minh và đưa vào sử dụng trong điều trị, đa phần đều có nguồn gốc tổng hợp và bán tổng hợp. Một số thuốc phổ biến nhất hiện nay có thể kể tới như sau:
- Hydrocortisol hay còn gọi là cortisol là một chất tự nhiên, có bản chất là hormon tuyến vỏ thượng thận.
- Prednisolon
- Methylprednisolon: Hiện nay có biệt dược Medrol của Pfizer là nổi tiếng nhất, gồm cả dạng uống (Medrol 4mg, Medrol 16 mg) và dạng tiêm (Solu medrol 40 mg).
- Triamcinolone
- Dexamethasone
- Betamethason
Các thuốc Corticoid hiện nay phổ biến ở rất nhiều dạng bào chế: Viên nén, viên nang, Dung dịch uống, hỗn dịch uống, thuốc tra mắt, kem bôi da, thuốc tiêm, thuốc dùng qua đường hô hấp.
2. Các tác dụng phụ phổ biến nhất của thuốc Corticoid
Tùy vào đặc điểm của hoạt chất và dạng bào chế mà thuốc Corticoid có thể gây tác dụng phụ tại chỗ và/ hoặc toàn thân.
Tác dụng phụ tại chỗ của thuốc corticoid
Tác dụng phụ (tác dụng không mong muốn) tại chỗ xảy ra với các dạng bào chế dùng tại chỗ như kem bôi da, thuốc tra mắt, thuốc nhỏ mũi. Một số tác dụng phụ phổ biến xảy ra tại chỗ có thể kể tới như sau:
- Ức chế tổng hợp collagen gây mỏng da, làm mất độ căng, độ đàn hồi của da, làm teo da, nhăn da, làm vết thương chậm lành.
- Ức chế sắc tố da (melanin) khiến da bị mất sắc tố từng phần
- Xuất hiện và làm trầm trọng thêm tình trạng mụn trứng cá đỏ
- Ức chế miễn dịch khiến da dễ bị nhiễm nấm, ký sinh trùng
- Trên mắt, thuốc nhỏ mắt corticoid làm tăng nhãn áp, có thể gây đục thủy tinh thể, thủng giác mạc nếu dùng không đúng bệnh, đúng cách.
Tác dụng phụ của Corticoid trên toàn thân
Tác dụng phụ trên toàn thân thường xảy ra khi dùng thuốc Corticoid (thường là đường uống, đường tiêm) kéo dài. Chúng gây rối loạn chuyển hóa muối- nước, rối loạn chuyển hóa protid, rối loạn chuyển hóa lipid, rối loạn chuyển hóa đường, suy thượng thận, ảnh hưởng chức năng thần kinh,....Một số tác dụng phụ phổ biến trên toàn thân của thuốc Corticoid:
- Tăng đường huyết: Các thuốc corticoid làm tăng tân tạo glucose ở gan, giảm chuyển hóa glucose thành glycogen, kháng insulin. Các lý do này dẫn tới hệ quả làm tăng đường huyết khi dùng thuốc corticoid, nhất là ở bệnh nhân lớn tuổi, dùng thuốc kéo dài. Dùng thuốc corticoid có thể dẫn tới đái tháo đường typ 2.
- Teo cơ: Thuốc corticoid gây rối loạn chuyển hóa Protid, giảm đồng hóa và tăng quá trình dị hóa protid. Dùng thuốc corticoid sai nguyên tắc kéo dài thường gây teo cơ, yếu cơ, bắp tay, bắp chân nhỏ.
- Rối loạn phân bố mỡ trên cơ thể: Thuốc corticoid làm tăng phân bố mỡ ở vùng mặt và thân, giảm phân bố mỡ ở các chi. Người bị tác dụng phụ của thuốc corticoid thường bị béo phì nhưng chân tay lại teo tóp, người ta hay ví với hình ảnh "que tăm cắm củ khoai".
- Thuốc corticoid gây tác dụng phụ Loãng xương: Thuốc corticoid làm giảm hấp thu can xi ở ruột. Tác dụng phụ này khiến người dùng corticoid thường xuyên bị loãng xương, xốp xương, xương dễ gãy khi bị ngã, va đập.
- Tác dụng phụ Gây phù, tăng huyết áp của thuốc corticoid: Thuốc corticoid có tác dụng phụ giữ muối, nước có thể gây phù. Kết hợp thêm một số yếu tố khác, thuốc corticoid là một trong số các thuốc gây tăng huyết áp phổ biến.
- Rối loạn thần kinh: Thuốc corticoid gây hưng phấn, kích thích thần kinh. Dùng kéo dài, thuốc có thể gây rối loạn tâm thần, suy giảm trí nhớ và sự chú ý.
- Suy thượng thận: Bản chất của các thuốc corticoid là hormon tuyến vỏ thượng thận hoặc có tác dụng giống hormon vỏ thượng thận. Khi vào cơ thể, thuốc corticoid đạt nồng độ cao trong máu làm tuyến vỏ thượng thận sẽ không tiết hormon nữa theo cơ chế bù trừ. Như vậy, thuốc corticoid ức chế hoạt động của tuyến vỏ thượng thận. Sử dụng thuốc corticoid lâu dài, đặc biệt khi dừng thuốc đột ngột có thể gây suy thượng thận.
Trên đây là một số thông tin cơ bản về tác dụng phụ (tác dụng không mong muốn) của thuốc Corticoid. Thuốc corticoid thực sự là con dao hai lưỡi và lưỡi nào cũng rất sắc bén. Việc sử dụng nhóm thuốc này cần thận trọng, tuân thủ đúng nguyên tắc sử dụng thuốc corticoid. Người bệnh không nên tự ý sử dụng, chỉ nên sử dụng khi có chỉ định của bác sỹ để tránh gặp phải những hậu quả nghiêm trọng.
